24 ฤดูกาลของจีน 二十四节气 ในช่วงเวลา 12 เดือนหรือ 1 ปี นั้น ตามปฏิทินจีนได้แบ่งออกเป็น 24 ช่วงเวลา หรือ 24 เจียซี่ ( 節氣) โดยจะมี 4 ช่วงเวลาซึ่งตรงหรือใกล้เคียงกับวันสำคัญทางดาราศาสตร์ประจำปี ได้แก่ วสันตวิษุวัต อุตรายัน ศารทวิษุวัต และทักษิณายัน
วิษุวัต หมายถึง ช่วงที่ดวงอาทิตย์อยู่ในตำแหน่งตรงได้ฉากกับเส้นศูนย์สูตรของโลกพอดี ซึ่งจะเกิดขึ้นปีละ 2 ครั้ง หรือในหนึ่งรอบที่โลกโคจรรอบดวงอาทิตย์ ความเอียงของแกนโลกจะเลื่อนมาอยู่ในระนาบที่ได้ฉากกับตำแหน่งดวงอาทิตย์ ซึ่งวันนั้นกลางวันจะเท่ากับกลางคืน เรียกเหตุการณ์นี้เรียกอีกอย่างว่า “วันราตรีเสมอภาค” หมายถึง เวลาตอนกลางคืนเท่ากับเวลากลางวันพอดี ได้แก่ วสันตวิษุวัต (Vernal Equinox) และ ศารทวิษุวัต (Autumnal Equinox)
- วสันตวิษุวัต หรือชุนเฟิน ช่วงเวลากลางวันกับกลางคืนยาวเท่ากัน แต่หลังจากวันดังกล่าวช่วงเวลากลางวันยาวขึ้น พลังเอี๊ยง (หยาง) เพิ่มขึ้น
- ศารทวิษุวัต หรือชิวเฟิน ช่วงเวลากลางวันกลับมาเท่ากับช่วงเวลากลางคืนอีกครั้ง โดยหลังจากนี้กลางคืนจะเริ่มยาว พลังอิม (หยิน) เพิ่มขึ้นแทนเอี๊ยง
อายัน หมายถึง วันที่มีกลางวันยาวนานที่สุด และ วันที่มีกลางคืนยาวนานที่สุด คือ
- วันครีษมายัน (ครี-สะ- มา-ยัน) หรือ วันอุตรายัน (summer solstice) หรือ วันเซี่ยจื้อในวันนี้โลกจะหันขั้วโลกเหนือเข้าหาดวงอาทิตย์มากที่สุดและหันขั้วโลกใต้ออกห่างดวงอาทิตย์มากที่สุด ทำให้ในซีกโลกเหนือ ถือเป็นวันเริ่มต้นฤดูร้อน ในช่วงกลางวันจะมีเวลายาวนานที่สุด ส่วนทางซีกโลกใต้ จะเป็นวันเริ่มต้นฤดูหนาวจะมีกลางคืนยาวนานที่สุด
- วันทักษิณายัน หรือ วันเห-มายัน (winter solstice) หรือ วันตงจื้อ ในวันนี้โลกจะหันขั้วโลกเหนือออกห่างจากดวงอาทิตย์มากที่สุดและหันขั้วโลกใต้เข้าหาดวงอาทิตย์มากที่สุด ทำให้ในซีกโลกเหนือซึ่งเป็นวันเริ่มต้นฤดูหนาวจะมีกลางคืนยาวนานที่สุด ส่วนซีกโลกใต้ซึ่งเป็นวันเริ่มต้นฤดูร้อนจะมีกลางวันยาวนานที่สุด
นอกจากนี้ หากยึดตามองศาดวงอาทิตย์ตามหลักสายนะซึ่งอาศัยฤดูกาลกำหนด โดยกำหนดยึดตามองศาดวงอาทิตย์ที่เปลี่ยนไปช่วงละ 15° จะเกิดช่วงหรือฤดูกาลรวมทั้งสิ้น 24 ช่วงหรือฤดูกาล ดังนี้
- วันลี่ชุน 立春 lìchūn ประมาณวันที่ 4 กุมภาพันธ์ ของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 315° เป็นวันเริ่มฤดูใบไม้ผลิ อากาศหนาวเริ่มคลายตัวลง สรรพสัตว์บรรดาที่ไม่จำศีลทั้งหลายเริ่มออกหากินอย่างมีชีวิตชีวา สรรพพืชเริ่มแตกกิ่งก้าน
- วันหยี่สุ่ย 雨水 yúshuǐ ประมาณวันที่ 19 กุมภาพันธ์ ของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 330° อวี๋สุ่ยแปลว่าน้ำฝน ในช่วงนี้ฝนจะเริ่มตกในประเทศจีน ถือเป็นช่วงฝนตกส่งท้ายฤดูหนาว
- วันจิงเจ๋อ 惊蛰 jīngzhé ประมาณวันที่ 6 มีนาคม ของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 345° ในวันนี้แมลงหรือสัตว์ที่จำศีลอยู่จะเริ่มตื่นขึ้นเพื่อจะออกมาหาอาหาร บรรดาสัตว์ที่จำศึลเริ่มออกจากรัง
- วันชุนเฟิน 春分 chūnfēn ประมาณวันที่ 21 มีนาคม ของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 0° เป็นวันกลางฤดูใบไม้ผลิ ตรงกับวันวสันตวิษุวัต วันราตรีเสมอภาค ตามดาราศาสตร์ ดวงอาทิตย์ตั้งฉากกับเส้นศูนย์สูตรครั้งแรกของปี คือดวงอาทิตย์ทำมุม 0° คือเป็นช่วงที่กลางคืนกับกลางวันยาวเท่ากันในฤดูใบไม้ผลิ
- วันชิงหมิง 清明 qīngmíng ประมาณวันที่ 5 เมษายน ของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 15° ชิงหมิงหรือภาษาจีนแต้จิ๋ว เรียกว่า เช็งเม้ง แปลว่าแจ่มใส ในฤดูนี้ที่ประเทศจีน จะมีอากาศเย็น ท้องฟ้าปลอดโปร่ง มีอากาศสดชื่นแจ่มใส ชาวจีนจึงนิยมไปไหว้บรรพบุรุษ ในช่วงเวลานี้
- วันกู๋หยี่ 谷雨 gúyǔ ประมาณวันที่ 20 เมษายน ของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 30° เป็นช่วงเวลาเริ่มฤดูเพาะปลูก
- วันลี่เซี่ย 立夏 lìxià ประมาณวันที่ 6 พฤษภาคม ของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 45° เป็นวันเริ่มต้นฤดูร้อน
- วันเสียวหม่าน 小滿 xiáomǎn ประมาณวันที่ 21 พฤษภาคม ของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 60° วันนี้เป็นวันที่พืชพรรณเริ่มออกดอก แต่ยังไม่ออกผล ข้าวเริ่มออกรวง
- วันหมางจ้ง 芒种 mángzhòng ประมาณวันที่ 6 มิถุนายน ของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 75° วันนี้ พืชพรรณเริ่มแข็งแรงและพร้อมเก็บเกี่ยว ชาวจีนจะเตรียมตัวเก็บเกี่ยวและปลูกข้าว พืชพรรณ ธัญพืชใหม่ ในช่วงเวลานี้
- วันเซี่ยจื้อ 夏至 xiàzhì ประมาณวันที่ 21 มิถุนายน ของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 90° วันนี้ตรงกับวัน ครีษมายัน ตามดาราศาสตร์ เป็นวันที่กลางคืนสั้นที่สุด กลางวันยาวที่สุดในซีกโลกเหนือ
- วันเสียวสู่ 小暑 xiáoshǔ ประมาณวันที่ 7 กรกฎาคมของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 105° ตั้งแต่วันนี้อากาศจะเริ่มร้อน
- วันต้าสู่ 大暑 dàshǔ ประมาณวันที่ 23 กรกฎาคมของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 120° ตั้งแต่วันนี้อากาศจะร้อนอบอ้าว
- วันลี่ชิว 立秋 lìqiū ประมาณวันที่ 8 สิงหาคม ของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 135° วันเริ่มฤดูใบไม้ร่วง
- วันฉูสู่ 处暑 chúshǔ ประมาณวันที่ 23 สิงหาคม ของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 150° วันสิ้นสุดฤดูร้อน
- วันป๋ายลู่ 白露 báilù ประมาณวันที่ 8 กันยายน ของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 165° เริ่มเข้าสู่ฤดูความหนาวเย็น น้ำค้างเริ่มมีบนใบไม้
- วันชิวเฟิน 秋分 qiūfēn ประมาณวันที่ 23 กันยายนของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 180° เป็นวันราตรีเสมอภาค คือเป็นช่วงที่กลางคืนกับกลางวันยาวเท่ากันในฤดูใบไม้ร่วง ตรงกับวัน ศารทวิษุวัต ตามดาราศาสตร์ ดวงอาทิตย์ตั้งฉากกับเส้นศูนย์สูตรครั้งที่สองของปี
- วันหานลู่ 寒露 hánlù ประมาณวันที่ 8 ตุลาคม ของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 195° อากาศเริ่มหนาว น้ำค้างเริ่มเป็นเกล็ดปนน้ำ
- วันซวงเจี้ยง 霜降 shuāngjiàng ประมาณวันที่ 23 ตุลาคม ของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 210° น้ำค้างเริ่มแข็งจัด ความหนาวเริ่มได้ที่ เริ่มพบน้ำค้างแข็งบนใบไม้
- วันลี่ตง 立冬 lìdōng ประมาณวันที่ 7 พฤศจิกายนของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 225° วันเริ่มต้นฤดูหนาว
- วันเสียวเสวี่ย 小雪 xiáoxuě ประมาณวันที่ 22 พฤศจิกายนของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 240° หิมะเริ่มตกในประเทศจีน
- วันต้าเสวี่ย 大雪 dàxuě ประมาณวันที่ 7 ธันวาคม ของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 255° หิมะเริ่มตกหนัก
- วันตงจื้อ 冬至 dōngzhì ประมาณวันที่ 22 ธันวาคม ของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 270° วันเหมายัน (เห-มา-ยัน) ตามดาราศาสตร์ เป็นวันที่กลางคืนยาวที่สุดกลางวันสั้นที่สุดในซีกโลกเหนือ เป็นเทศกาลที่สำคัญหนึ่งของจีน เรียกว่า ตงชิวหรือตงโจ่ย วันเทศกาลขนมบัวลอย
- วันเสี่ยวหาน 小寒 xiǎohán ประมาณวันที่ 6 มกราคม ของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 285° อากาศในจีนเริ่มหนาวมากขึ้น
- วันต้าหาน 大寒 dàhán ประมาณวันที่ 20 มกราคม ของทุกปี องศาดวงอาทิตย์ 300° อากาศในจีน หนาวจัด
